Het voortbestaan van de rechtbanken van o.m. Ieper en Veurne is onzeker door voorliggende wetswijzigingen. De burgemeesters van de Westhoek pleiten voor het behoud door te wijzen op het belang van de nabijheid van justitie, ook voor landelijke regio’s zoals de Westhoek.
1. Verdwijnen de rechtbanken van Veurne en Ieper?
Momenteel ligt het wetontwerp tot wijziging van artikel 186 van het Gerechtelijk Wetboek op tafel bij de Federale regering. Deze wetgeving regelt de organisatie van de afdelingen van de Rechtbanken van Eerste Aanleg, Arbeids- en Ondernemingsrechtbanken. Momenteel is het bestaan van deze (afdelingen van) rechtbanken verankerd in de wet. Door de wijziging zou een beslissing van de voorzitters van de rechtbanken bepalen welke ‘nabijheidsrechtbanken’ er blijven bestaan.
Gezien deze voorzitters reeds georganiseerd zijn op provinciaal niveau (Rechtbank van eerste Aanleg West-Vlaanderen, Arbeidsrechtbank West-Vlaanderen) of nog hoger niveau ( het zgn. ressortniveau Ondernemingsrechtbank Gent = Oost- + West-Vlaanderen), is de vrees gegrond dat dit snel zal leiden tot de afschaffing van landelijk gelegen afdelingen van Rechtbanken.
Het voortbestaan van de Ieperse en Veurnse Ondernemingsrechtbank wordt bijgevolg zeer onzeker wanneer deze wetswijziging ingang vindt. Ook het voortbestaan van de Rechtbank van Eerste Aanleg en Arbeidsrechtbank komt daardoor onder druk te staan.
Op 18 juni ’21 kwam het in voorbereiding zijnde wetsontwerp tot aanpassing van artikel 186 Gerechtelijk Wetboek ter sprake op het burgemeestersoverleg van de Westhoek. De burgemeesters zijn zeer bezorgd over deze evolutie. Deze bezorgdheid werd overgemaakt aan de minister van justitie. Er zal een motie aan de gemeenteraden van de Westhoek worden voorgelegd om het verzoek tot behoud van de nabijheidsrechtbanken kracht bij te zetten.
2. De nabijheid van justitie in de landelijke Westhoek is van belang
Voor Westhoekoverleg is het duidelijk dat het voortbestaan van (afdelingen van) rechtbanken wettelijk verankerd moet blijven. Het voorliggend wetsontwerp kan bijgevolg onmogelijk de goedkeuring wegdragen van een landelijke regio zoals de Westhoek. Decennialang wordt in de regio reeds gestreden tegen een terugtrekkende overheidsdienstverlening. Een snelle blik op de vergaderagenda’s van het burgemeestersoverleg levert een trieste lijst aan voorbeelden van wegtrekkende overheidsdienstverlening uit de regio in diverse sectoren op: de terugtrekking van de postdiensten, de gebrekkige uitbouw en het ondermaatse onderhoud van nutsdiensten, de centralisering in de ziekenhuissector, de afbouw van het openbaar vervoer, het wegtrekken van allerhande vormen van (aanvullende) onderwijsaanbod, het verdwijnen van de dienstverlening van de FOD Financiën, …
Het idee dat een overheid zijn dienstverlening zo goed als mogelijk dient te spreiden over zijn volledige grondgebied wordt steeds meer losgelaten. Een organisatiemodel waarbij basisdienstverlening van de overheid enkel nog aangeboden wordt in een selecte groep van ‘centrumsteden’ komt steeds nadrukkelijker op de voorgrond.
Het wegtrekken van justitie uit de nabijheid van rechtszoekenden is wel degelijk problematisch. Nabijheid staat voor vertrouwdheid en vertrouwen. In perifere gebieden is er argwaan tegen centrale organisaties. Indien gerechtsgebouwen en zittingen verdwijnen of quasi verdwijnen in die regio’s, zal dit het vertrouwen in justitie verminderen. Ook de rechtshulp zal verdwijnen, vermits de advocatuur in grote mate de rechtbanken zal volgen en m.a.w. ook geleidelijk aan nog slechts beperkt aanwezig zal zijn in die regio.
De latente keuze voor centralisering wordt naar alle waarschijnlijkheid ingegeven door een streven naar grotere efficiëntie. Echter, de afgelopen gezondheidscrisis heeft ons geleerd dat digitalisering en informatisering enorme mogelijkheden tot grotere efficiëntie biedt. Als er ingezet wordt op efficiëntie door digitalisering moet er niet ook tegelijk fysiek gecentraliseerd worden, integendeel. De huidige economische tendens om terug te decentraliseren dient eerder te worden gevolgd. Decentraliseren, wordt opnieuw mogelijk gemaakt door de efficiëntie van digitalisering : terug naar lokaler, menselijker, …
Dit idee wordt onder meer goed uitgewerkt door Geert Noels (Gigantisme: Van too big to fail naar … kleiner en menselijker, Lannoo 2019). Volgens Noels schuilt er namelijk weerbaarheid in kleinschaligheid. Steden doen het beter dan nationale overheden. Kleine wendbare bedrijven staan dichter bij hun werknemers dan grote multinationals. Kleine scholen doen het beter dan grote…
Bij het organiseren van fysieke zittingen, moet het bijgevolg de bedoeling zijn dat de zetelende magistraat zich verplaatst naar de zitting en niet de rechtszoekende naar de magistraat. Op het vlak van mobiliteit staat dit voor de verplaatsing van één tegenover de verplaatsing van velen.
3. Westhoekburgemeesters pleiten vóór het voorbestaan van de rechtbanken in de Westhoek
Westhoekoverleg pleit voor het voortbestaan van de ‘nabijheidsrechtbanken’ bij de herziening van art. 186 Gerechtelijk Wetboek.
De problemen waarmee ons rechtssysteem kampt zijn historisch opgebouwd. Specifieke problemen verdienen een gepaste oplossing. Een algemene keuze voor een blinde centralisering vormt niet de oplossing voor deze specifieke problemen.
De nabije organisatie van de rechtsbedeling zal het vertrouwen erin verhogen. De hedendaagse mogelijkheden inzake digitalisering bieden daarbij opportuniteiten om dit op een efficiënte manier te doen.